Síríus blikaði á suðurhimni, hvítari og skærari en allar hinar. Undir óravíddum hvolfsins lá barn á bakinu. Mjóslegið mannabarn undir kvöldhimni. Kyrrðin magnaði krafshljóðið undan sperrtum útlimum sem teiknuðu vængi og kyrtil í mjúka fönnina. Við hlið engilsins skildi barnið eftir teiknaða hörpu og klöngraðist uppá hæð til að líta verk sitt. Frá lífvana engilmynd og þöglu hljóðfæri lá sporaslóð til höfundar sem starði og beið, hátíðlegur og máttfarinn. Þá gerðist undrið sem hann hafði vænst í barnaskapnum. Engillinn rótaði sér, seildist í hljóðfærið, blakaði vængjum og hóf sig á loft inní svart ómælið. Hvítur sem kyndill. Stakir tónar bárust um festinguna. Halldóra Kristín Thoroddsen/ 2005 Gangandi vegfarandi
Allt getur gerst og allt gerist. Sumt er ótrúlegra en annað og það tók okkur öll langa stund að trúa því að hún Halldóra væri flogin burt. Það eru ríflega 40 ár síðan við hittums í fyrsta sinn. Þá vissi ég ekki að hún væri skáld. Ég var bekkjarbróðir Bauju systur hennar í Leiklistarskólanum og fundum okkar bar helst saman ef yfir einhverju þurfti að gleðjast. Og víst var glaðst. Og hlegið hátt. Seinna störfuðum við Eggert náið saman í nokkur ár og ég datt inn á heimili þeirra Dóru af og til. Og þá var glaðst. Og hlegið hátt. En líka kafað djúpt. Því það var alltaf svo óhemju gaman að hitta Dóru og eiga við hana orð um allt og ekkert. Og þá vissi ég loksins að hún var skáld. Og ég skal viðurkenna að það jók enn á gleðina af að þekkja hana. Um leið og verk hennar tóku að birtast almenningi varð öllum það ljóst að þarna var ný og hressileg rödd á ferðinni. Og með hverju verki jókst henni ásmegin, hún var óheyrilega fyndin á sinn hlýlega hátt, kunni eldklárt að greina samfélag okkar og sögu og afhjúpa þau í orðum sem oft fengu mann til að glenna upp augu í furðu og aðdáun. Mörg slík augnablik átti ég með síðustu bók hennar, Katrínarsögu, sem er óhemju mikilvægt framlag til íslenskra bókmennta, og um leið mjög skörp og nauðsynleg þjóðfélagsrýni.
Fyrir hönd íslenskra rithöfunda kveð ég Halldóru með miklum trega og harma að hún skyldi ekki fá að ljúka dagsverki sínu, en þakka um leið þær góðu gjafir sem hún gaf. Fyrir hönd sjálfs mín og míns fólks þakka ég góðar og skemmtilegar stundir. Ykkur öllum votta ég dýpstu samúð, elsku Eggert og fjölskylda.
Sigrún Árnadóttir þýðandi hefur hlotið norræn þýðingaverðlaun Letterstedtska sjóðsins árið 2020. Sigrún er fædd á Vopnafirði árið 1927. Hún hefur unnið við þýðingar frá árinu 1980 og hefur aðallega þýtt barna- og unglingabækur úr norrænum tungumálum, fyrst og fremst úr sænsku, yfir á íslensku. Sigrún hefur alls þýtt um 60 bækur, þar á meðal 20 bækur eftir sænska barnabókahöfundinn Astrid Lindgren og allar bækurnar um Einar Áskel eftir Gunillu Bergström.
Letterstedtski sjóðurinn var stofnaður árið 1875 og er markmið hans að styrkja norræna samvinnu í vísindum, listum og iðnaði. Höfuðstöðvar sjóðsins eru í Stokkhólmi en deildir eru starfandi í Danmörku, Finnlandi, Noregi og á Íslandi. Auk þýðingaverðlaunanna veitir sjóðurinn styrki til þátttöku í norrænu samstarfi, veitir heiðursorðu árlega fyrir vel unnin störf í þágu norrænnar samvinnu og norrænnar menningar og gefur út tímaritið Nordisk Tidskrift. Sjá nánar um sjóðinn og tilgang hans á http://www.letterstedtska.org.
Þetta er í níunda skipti sem sjóðurinn veitir norrænu þýðingaverðlaunin og er verðlaunaupphæðin 100 000 sænskar krónur. Verðlaunin eru ýmist veitt fyrir einstakar þýðingar á bókmenntaverkum eða fyrir allt lífsverk höfundar í heild.
Rithöfundasamband Íslands og Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn veita verðlaun fyrir ljóðabók sem kom út á árinu 2019. Verðlaunin, sem bera heitið Maístjarnan, voru afhent í fjórða sinn við hátíðlega athöfn í Þjóðarbókhlöðunni þann 27. maí.
Maístjörnuna fyrir ljóðabók ársins 2019 hlýtur Jónas Reynir Gunnarsson fyrir bókina
Þvottadagur
Í umsögn dómnefndar um verðlaunabókina segir:
„Þvottadagur er afar innihaldsrík og margræð ljóðabók. Einkennandi fyrir ljóðin er kraftmikið og hrífandi myndmál og þótt viðfangsefni þeirra séu gjarnan alvarleg er ísmeygilegi húmorinn sjaldnast langt undan. Þetta er sterkt og vandað verk sem vekur lesanda til umhugsunar og hreyfir við honum.“
Jónas Reynir Gunnarsson, mynd: Ólafur Engilbertsson
Verðlaunahafi flutti ræðu við athöfnina:
„Góðir samkomugestir!
Hjartans þakkir, ég tek við þessum verðlaunum með auðmýkt og stolti. Maístjarnan, ljóðabókaverðlaun RSÍ og Landsbókasafnsins er frábær hugmynd og mikilvæg.
Þetta sagði Sigurður Pálsson árið 2017, þegar Maístjarnan var veitt í fyrsta skiptið. Hana hlaut Sigurður fyrir bókina Ljóð muna rödd. Það er mér mikill heiður að standa hér, þremur árum síðar, og þiggja sömu verðlaun og fyrrum kennari minn. Leið mín að ljóðinu var, að minnsta kosti fyrir mér, nokkuð óvænt. Í fyrra héldum við Lóa Hjálmtýsdóttir fyrirlestra í grunnskólum sem hluti af Skáld í skólum, og í þeim rakti ég ferðalag mitt í gegnum bókmenntirnar. Sagan hófst, sagði ég unglingunum, í Menntaskólanum á Egilsstöðum. Þar kynntist ég bókmenntum fyrst af einhverju viti. Ég féll reyndar í íslensku 303, ég féll líka í íslensku 403, íslensku 503, íslensku 603, íslensku 603 aftur, íslensku 613, og íslensku 633.
Ég hafði áhuga á að skrifa sjónvarpsþætti eða bíómyndir, en bókmenntir höfðuðu ekki til mín. Og ljóðlist fannst mér tilgerðarlegust alls. Bókmenntir var sú listgrein sem vakti í mér hvað mest óöryggi. Mér fannst alltaf að ég þyrfti að skilja eitthvað sem ég skildi ekki og búa yfir einhverri þekkingu sem ég hafði ekki. En ég gat hlustað á tónlist án þess að vita neitt. Hún hreyfði bara ósjálfrátt við mér. Og það var eins með sjónvarp og bíó. Kvikmyndir voru fyrir mér opnar og aðgengilegar, annað en bókmenntir, sagði ég unglingunum. En ég hafði áhuga á að skrifa og skráði mig í ritlist í Háskóla Íslands. Sú námsleið tilheyrir íslensku- og menningardeild, og þar féll ég, eða skráði mig úr, eftirfarandi áföngum: íslensk beygingar- og orðmyndunarfræði, íslensk setningarfræði og merkingarfræði, bókmenntasaga, bókmenntasaga aftur, bókmenntasaga aftur, íslensk bókmenntasaga, íslensk bókmenntasaga aftur, íslensk bókmenntasaga aftur, inngangur að málfræði, inngangur að málfræði aftur.
Sigurður Pálsson líkti ljóðalestri við grammófón. Sumar plötur þarf að spila á 33 snúningum, en ekki 78, svo tónlistin hljómi ekki eins og hávaði. Þetta snýst um að vera rétt innstilltur. Til að útskýra af hverju ég endaði eiginlega í bókmenntum eftir þessa erfiðu byrjun, sagði ég unglingunum, sem við Lóa héldum fyrirlestra fyrir, frá þremur uppgötvunum.
Sú fyrsta var sú að það að lesa er eins og að leikstýra kvikmynd. Það sem heillaði mig við kvikmyndir var meðal annars að taka eftir öllum þeim aðferðum sem leikstjóri notar til að tjá ákveðna tilfinningu: staðsetningu myndavélar, notkun hljóðs, klippingu, nærmyndum og víðmyndum og svo framvegis. Allt þetta á sér líka stað í lestri. Einföld setning eins og „Það rignir“ býður upp á ótal túlkanir. Einn lesandi ímyndar sér ský yfir stóru fjalli, annar sér fyrir sér dropa leka niður bílrúðu og sá þriðji heyrir í brotinni þakrennu eins og einhver sé að spræna fyrir utan svefnherbergisgluggann. Þetta gerist algjörlega ósjálfrátt. Við erum með sýndarveruleika í höfðinu sem fer á fulla ferð, jafnvel við að lesa eða heyra ekki nema tvö orð: Það rignir.
Önnur uppgötvunin var sú að það er munur á að skilja og að skynja. Þegar ég hlustaði á tónlist upplifði eitthvað án þess að þurfa að skilja það. Og líka þegar ég borðaði mat. Saltur matur lætur mér líða öðruvísi en sætur matur. Spurningin „Hvað þýða eiginlega þessar kartöflur?“ er kannski áhugaverð, en það er ekki nauðsynlegt að vita svarið við henni til þess að finna bragðið af kartöflunum. Og ég uppgötvaði að það var líka bragð af orðum. Að lesa orðið þvottasnúra, án nokkurs samhengis, vekur upp tilfinningar. Fyrir einhverjum gæti orðið þvottasnúra frekar tengst sumri heldur en vetri, frekar dagsbirtu heldur en myrkri, frekar heiðskýrum himni heldur en óveðri. Það er hægt að skynja orð, óháð því hvort maður skilur þau, sagði ég unglingunum, og á þeim tímapunkti í fyrirlestrinum sýndi ég þeim mynd af tveimur óhlutbundnum formum. Annað þeirra var með mjúkar útlínur og hitt með hvassar, og ég sýndi þeim tvö orð: búba og kíkí og talaði um hvernig sálfræðitilraunir sýna fram á að flestir, óháð menningarsvæði, tengja hið merkingarlausa orð kíkí við hvassa formið, og búba við það mjúka. Þetta eru orð sem þýða ekkert. Orð sem eru bara hljóð.
Þriðja uppgötvunin var sú að allir megi skrifa. Og hversu merkilegt það er að grunnatriði bókmennta, tungumálið, sé eitthvað sem við notum á hverjum degi. Venjulegt fólk pantar sér ekki pítsu eða stundar bankaviðskipti með því að spila á gítar eða að dansa, en hvort sem það hefur áhuga á bókmenntum eða ekki notar það tungumálið, sama frumefni og bókmenntir byggja á. Sérstaða bókmennta er hversu nálægt þær standa okkar venjulega lífi. Allir stunda skáldskap. Það er ósjálfráð virkni heilans. Og þess vegna, sagði ég unglingunum, en var í raun að ávarpa sjálfan mig fyrir þónokkrum árum síðan, þess vegna eru bókmenntir ekki lokaðar, heldur opnar. Það þarf ekki að biðja leyfis um að fá að vera með.
Ég er mjög feginn því að hafa loksins tekist að stilla mig inn á bókmenntir og ég er þakklátur öllum þeim sem hjálpuðu mér. Ég get ekki sagt nógu mikið um áhrifin sem ljóðlist hefur haft á líf mitt. Ekki eingöngu í námi og starfi, heldur sem tæki til að sjá og skilja heiminn sem ég fæðist inn í og til að komast af í honum, og líka sem iðkun í ætt við hugleiðslu eða aðra trúariðkun, sem varpar ljósi á að aðgreiningin á milli mín og heimsins sem ég fæðist inn í, er bara tilbúningur, og aðgreiningin á milli mín og annarra er það líka.
Ég er þakklátur fyrir allt fólkið sem ákveður að helga sig því að kenna íslensku og bókmenntir, sem ég veit að er ekki auðvelt starf. Ég er þakklátur fyrir skáld og listamenn, að það sé til allt þetta fólk sem tekur þá vafasömu ákvörðun að reyna að sjá fyrir sér með því að skapa list. Ég er líka þakklátur fyrir allt fólkið sem vinnur í þágu lista og bókmennta, kemur á laggirnar bókmenntaverðlaunum eins og þessum, stendur að viðburðum, umfjöllunum, gagnrýni, og svo framvegis. Ég er mjög þakklátur fyrir að Þvottadagur skuli hafa hlotið tilnefningu með þessum frábæru ljóðabókum og ég er glaður og auðmjúkur, svo ég vitni aftur í Sigurð Pálsson, fyrir að hafa hlotið þennan heiður. Það væri algjörlega ómögulegt fyrir mig að koma einhverju niður á blað, ef ekki væri fyrir stuðning minna nánustu, vina minna og fjölskyldu, sem styðja við mig og hjálpa mér á svo margþættan hátt og af svo mikilli hlýju og skilningi. Takk.
Að lokum langar mig að lesa ljóð úr bókinni Ljóð Muna Rödd eftir Sigurð Pálsson, sem hlaut Maístjörnuna fyrir árið 2016.
Haustlitasinfónían
Nú er það komið
haustið eilífa
Allt kyrrist
Engir litir
komast hjá því að breytast
Haustið eltir þá uppi
hvort sem þeim líkar
betur eða verr
Breytir þeim umbreytir þeim
blessuðum einlægu litunum
Og haustið skipar þeim
að hætta að væla
skipar þeim harðri hendi
að gegna hlutverki sínu
göfugu hlutverki sínu:
Að syngja hinu hverfula dýrðaróð
Syngja hinu horfna saknaðaróð
Syngja hinu ókomna fagnaðaróð“
Gjaldgengar voru allar útgefnar íslenskar ljóðabækur ársins 2019 sem skilað var til Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns og fékk dómnefnd þær til umfjöllunar. Dómnefnd skipa Guðrún Steinþórsdóttir fyrir hönd Rithöfundasambandsins og Arnaldur Sigurðsson fyrir hönd Landsbókasafnsins.
Hilmar Hilmarsson hlaut Ísnálina, verðlaun fyrir best þýddu glæpasöguna, fyrir þýðingu sína á bókinni 1793 eftir Niklas Natt och Dag. JPV útgáfa gaf bókina út.
Verðlaunin voru veitt fimmtudaginn 21. maí 2020 í Dósaverksmiðjunni (The Tin Can Factory) í Borgartúni. Að verðlaununum standa Hið íslenska glæpafélag, Bandalag þýðenda og túlka og Þýðingasetur Háskóla Íslands. Í dómnefnd sátu þau Jóhann R. Kristjánsson, f.h. Bandalags þýðenda og túlka, Katrín María Víðisdóttir, f.h. Hins íslenska glæpafélags og Ingibjörg Þórisdóttir f.h. Þýðingaseturs Háskóla Íslands.
Umsögn dómnefndar
Sagan gerist í Stokkhólmi undir lok 18. aldar. Aflimað lík finnst í forarpolli í Stokkhólmi. Vaktarinn Mickel Cardell og lögfræðingurinn Cecil Winge, rannsaka málið. Þar fléttast saman ólíkar sögur af misgóðu fólki, sögur sem eru hver annarri nöturlegri. Skítur, áfengisböl, svik og undirferli er alls ráðandi. Um er að ræða sögulega glæpasögu sem er ekki fyrir viðkvæma. Höfundi tekst að ná fram þeim ömurleika borgarinnar sem tíðarandi sögunnar kallar á. Reyndar er þessi saga með þeim hryllilegri. 1793 er þó gífurlega spennandi, frásögnin áhrifarík, lipurlega skrifuð og tekst Hilmari prýðilega að koma textanum frá sér á afar sannfærandi og náttúrulegan hátt.
Tilnefningar
Eftirtaldir þýðendur voru tilnefndir til verðlaunanna í ár:
Brynja Cortes Andrésdóttir, fyrir þýðingu sína Annabelle, eftir Lina Bengtsdotter. Bjartur útgáfa gefur út. Hilmar Hilmarsson, fyrir þýðingu sína 1793, eftir Niklas Natt och Dag. JPV útgáfa gefur út. Hrafnhildur Guðmundsdóttir, fyrir þýðingu sína Múttan, eftir Hannelore Cayre. Mál og menning gefur út. Ísak Harðarson, fyrir þýðingu sína Feilspor, eftir Maria Adolfsson. JPV útgáfa gefur út. Uggi Jónsson, fyrir þýðingu sína Gauksins gal, eftir Robert Galbraith. JPV útgáfa gefur út.
Verðlaunahafar ásamt börnum, formanni dómnefndar og borgarstjóra.
Arndís Þórarinsdóttir og Hulda Sigrún Bjarnadóttir hljóta Barnabókaverðlaun Guðrúnar Helgadóttur 2020 fyrir handrit sitt að bókinni Blokkin á heimsenda. Bókin kemur út í dag, þriðjudaginn 19. maí.
Reykjavíkurborg veitir nú Barnabókaverðlaun Guðrúnar Helgadóttur í annað sinn. Þau eru veitt árlega fyrir óprentað handrit að barna- eða ungmennabók og er ætlað að hvetja til metnaðarfullra skrifa fyrir börn og ungmenni og halda á lofti merkjum eins okkar ástsælasta barnabókahöfunda. Verðlaunaféð er ein milljón krónur.
Verðlaunahandrit 2020
Hátt á fimmta tug handrita bárust í samkeppnina í ár og var dómnefndin sammála um að handrit þeirra Arndísar Þórarinsdóttur og Huldu Sigrúnar Bjarndóttur, Blokkin á heimsenda, skyldi hljóta verðlaunin að þessu sinni. Dómnefndina skipuðu þau Geir Finnsson, sem var formaður, Halla Þórlaug Óskarsdóttir og Heiða Rúnarsdóttir. Á lokametrunum fengu þau tvo nemendur úr 6. bekk Háteigsskóla sér til liðsinnis og þakkar Reykjavíkurborg þeim fyrir þeirra mikilvæga framlag.
Ástandið í samfélaginu vegna Covid-19 setti nokkuð strik í reikninginn við verðlaunaafhendinguna sem var seinna í ár en ráð var fyrir gert. Borgarstjóri afhenti verðlaunin í Höfða og var brugðið á það ráð að kvikmynda athöfnina til að sem flestir mættu upplifa og njóta með höfundunum. Stikluna er að finna hér á vef Bókmenntaborgarinnar og einnig á vef Reykjavíkurborgar.
Blokkin á heimsenda kemur út í dag, þriðjudaginn 19. maí, og er það Mál og menning sem gefur út.
Rán Flygenring, Dagur B. Eggertsson, Margrét Tryggvadóttir, Þórarinn Eldjárn og Tinna Ásgeirsdóttir.
Margrét Tryggvadóttir, Rán Flygenring og Þórarinn Eldjárn hljóta Barnabókaveðlaun Reykjavíkurborgar 2020 fyrir bækurnar Kjarval: málarinn sem fór sínar eigin leiðir, Vigdís: bókin um fyrsta konuforsetann og Hver vill hugga krílið? eftir Tove Jansson.
Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar voru veitt við nokkuð óvenjulegar aðstæður í ár vegna Covid-19 og heldur síðar en venjan er. Borgarstjóri, Dagur B. Eggertsson, afhenti höfundunum verðlaunin í Höfða en í stað hefðbundinnar móttöku var brugðið á það ráð að kvikmynda athöfnina til að fleiri mættu njóta og fagna með höfundunum og má sjá stikluna hér á vef Bókmenntaborgarinnar og einnig á vef Reykjavíkurborgar.
Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar eru veitt í þremur flokkum bóka fyrir börn og ungmenni, flokki frumsaminna bóka, flokki myndlýsinga og flokki þýðinga. Þetta eru elstu barnabókverðlaun á Íslandi en þau voru fyrst veitt sem Barnabókaverðlaun fræðsluráðs Reykjavíkur árið 1973. Árið 2016 voru Dimmalimm verðlaunin og Barnabókaverðlaun Reykjavíkur sameinuð og urðu flokkarnir þá þessir þrír. Verðlaunaféð er 350.000 kr. í hverjum flokki.
Í ár fékk dómnefndin 108 bækur til skoðunar, 32 frumsamdar á íslensku, 54 þýddar og 20 myndríkar. Þetta er um 20% aukning milli ára og var hún mest í flokki þýddra bóka. Fimm bækur voru tilnefndar í hverjum flokki og nú er ljóst hvaða þrjár bækur hljóta verðlaunin í ár. Dómnefnd verðlaunanna skipuðu þau Tinna Ásgeirsdóttir, sem var formaður, Ásmundur Kristberg Örnólfsson, Helga Birgisdóttir, Karl Jóhann Jónsson og Valgerður Sigurðardóttir.
Margrét Tryggvadóttir hlýtur Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar í flokki frumsaminna bóka fyrir bók sína Kjarval: málarinn sem fór sínar eigin leiðir. Iðunn gaf út.
Rán Flygenring hlýtur Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar í flokki myndlýsinga í barna- og ungmennabók fyrir bók sína Vigdís: bókin um fyrsta konuforsetann. Angústúra gaf út.
Þórarinn Eldjárn hlýtur Barnabókaverðlaun Reykjavíkurborgar í flokki þýddra bóka fyrir þýðingu sína á Hver vill hugga krílið? eftir Tove Jansson. Mál og menning gaf út.
Tilnefndar bækur eru allar til sýnis í anddyri Þjóðarbókhlöðunnar.
Gjaldgengar voru allar útgefnar íslenskar ljóðabækur ársins 2019 sem skilað var til Landsbókasafns Íslands – Háskólabókasafns og fékk dómnefnd þær til umfjöllunar. Dómnefnd skipa Guðrún Steinþórsdóttir fyrir hönd Rithöfundasambandsins og Arnaldur Sigurðsson fyrir hönd Landsbókasafnsins.
Verðlaunin verða veitt við athöfn í Þjóðarbókhlöðunni síðar í maí. Verðlaunafé er 350 þúsund krónur.
Maístjarnan er einu verðlaun á Íslandi sem veitt eru eingöngu fyrir útgefna íslenska ljóðabók. Verðlaununum er ætlað að vekja sérstaka athygli á blómlegri ljóðabókaútgáfu á Íslandi.
Mennta- og menningarmálaráðuneytið hefur veitt Miðstöð íslenskra bókmennta 38 milljóna viðbótarfé, samkvæmt þingsályktun um sérstakt tímabundið fjárfestingarátak stjórnvalda til að vinna gegn samdrætti í hagkerfinu í kjölfar heimsfaraldurs kórónuveiru.
Veittir verða styrkir sem styðja við fjölbreytta starfsemi á sviði lista og menningar með áherslu á sköpun og virka þátttöku listamanna í menningarlífi landsmanna.
Evrópska rithöfundaráðið (EWC) stendur fyrir herferð á Degi bókarinnar þann 23. apríl 2020 undir myllumerkjunum #behindeverybook og #worldbookday2020 til að vekja athygli á höfundum og þýðendum og framlagi þeirra til menningar og lista.
Leiðbeiningar:
Höfundur tekur tvær ljósmyndir af sér með eigin verki, skáldsögu, teiknimyndasögu, þýðingu, leikverki, handriti o.s.frv. Á þeirri fyrri er andlit höfundar falið aftan við verkið og á næstu mynd sést framan í höfund við hlið verksins.
Myndirnar eru svo birtar saman á öllum samfélagsmiðlum, facebook, instagram, twitter o.fl. með myllumerkjunum: #behindeverybook og #worldbookday2020
